از گذشته تا به امروز وجود تابلوهای برق در کارخانه‌های صنعتی و کارگاه‌های تولیدی جزء ضروری‌ترین وسایل بوده است و علاوه‌بر ایجاد ایمنی در محیط کار باعث ایجاد نظم در سیستم برق‌رسانی می‌شود. تابلو برق در هر مکانی که با برق سر و کار داشته باشد استفاده می‌شود؛ پالایشگاه‌ها، فرودگاه‌ها، کارخانجات صنعتی، بیمارستان‌ها، ساختمان‌های تجاری و مسکونی، ایستگاه‌های توزیع برق و... مکان‌هایی هستند که وجود تابلو برق در آنجا ضروری است.
همانطور که می‌دانید روزبه‌روز استفاده از دستگاه‌های پیشرفته الکتریکی در مراکز مختلف و سازمان‌ها بیشتر می‌شود و از طرفی قیمت این دستگاه‌ها بسیار بالاست و نوسانات جریان برق یا هرگونه اختلال در جریان برق می‌تواند خسارات جبران ناپذیری به همراه داشته باشد، بنابراین؛ وجود تجهیزات حفاظتی مناسب در کنار این دستگاه‌ها بسیار کارآمد و ضروری است.
مهم‌ترین وسیله‌ای که کار حفاظت و کنترل برق در این مراکز را انجام می‌دهد تابلو برق است.
تعریف تابلو برق به زبان ساده
محفظه‌های فلزی که در مسیر جریان اصلی ورودی برق قرار می‌گیرند تا بتوان تمامی تجهیزات الکتریکی و برقی یک مکان را کنترل کرد.
داخل تابلوهای برق متناسب با نوع فعالیت یک مکان، فیوزها، سوئیچ‌ها، کلیدهای قطع و وصل کننده جریان برق، سیم کشی داخلی و دیگر تجهیزات لازم برای کنترل و حفاظت از دستگاه‌های الکتریکی نصب می‌شود.
در حالت کلی به مجموعه این تجهیزات در کنار هم تابلو برق می‌گویند.
مزایای استفاده از تابلو برق
همانطور که بیان کردیم امروزه وجود تابلو برق در هر مکانی که از برق استفاده می‌شود در قدم اول برای حفظ ایمنی افراد و محیط لازم است. در کنار این موضوع، استفاده از تابلو برق مزیت‌های دیگری هم دارد که در ادامه به شما توضیح می‌دهیم.
- حفاظت از دستگاه‌های الکتریکی
- تامین ایمنی افراد و محل مورد نظر
- کنترل سریع و آسان تمامی دستگاه‌ها و روشنایی یک محیط
- کاهش هزینه‌ها و خطرهای احتمالی
انواع تابلو برق
تابلوهای برق باتوجه به محل نصب، نقشه و ساختار داخلی و عملکرد آنها به گروه‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شود.
بر اساس تمام مواردی که گفته شد، می توانید دسته‌بندی های اعلام شده را در زیر مشاهده کنید.
انواع تابلو برق براساس محل قرارگیری آنها
- تابلو برق داخلی (Indoor)
طراحی بعضی از تابلوهای برق به گونه‌ای است که فقط می‌توان از آنها در محیط‌های بسته (سرپوشیده) استفاده کرد.
مثلا تابلو برق‌هایی که داخل ساختمان‌های مسکونی(تابلو برق ساختمان)، تجاری و اداری نصب می‌شود یا تابلوهای برقی که داخل کارخانه‌ها و کارگاه‌ها قرار می‌گیرند.(تابلو برق سردخانه)
این نوع تابلوها معمولا به صورت ایستاده، دیواری و توکار ساخته می‌شوند.
- تابلو برق بیرونی (Outdoor)
تابلوهای برقی که در فضا‌های باز نصب می‌شوند از این نوع می‌باشند. این تابلوهای برق روی سکوهایی به ارتفاع 20 تا 30 سانتی‌متری از سطح زمین نصب می‌شوند.
درب آنها مجهز به قفل‌های مناسب است و درزهای بین درب و بدنه با پلاستیک مخصوص که عایق است به طور کامل پوشانده می‌شود تا مانع از ورود گرد و غبار و آب به داخل تابلو شود.
پوشش رنگ این نوع تابلوها از نوع ضد زنگ بوده و همچنین دربرابر نور آفتاب مقاوم است و پوسیده نمی‌شود.
تابلوهای برقی که در فضای باز نیروگاه‌ها قرار می‌گیرد یا تابلوهای برقی که کنار خیابان‌ها نصب می‌شود از نوع تابلو برق فضای باز هستند.
انواع تابلو برق از نظر ایستایی
- تابلو برق دیواری (Wall mounted):
این نوع تابلوهای برق در دو نوع ساخته می‌شوند. تابلوهایی که به صورت روکار روی دیوار نصب می‌شوند و تابلوهایی که به صورت توکار داخل دیوار قرار می‌گیرند.
- تابلو برق ایستاده (Self standing):
این تابلوها نوعی تابلو برق هستند که به صورت ایستاده و ثابت روی پایه‌های خود و در سطح زمین یا روی یک سکو به طور عمودی نصب می‌شوند و به تکیه‌گاه نیاز ندارند.
انواع تابلو برق از نظر ولتاژی که تحمل می‌کنند
- فشار متوسط (MV)
تابلوهای برق که ولتاژ بین 1000 تا 36000 ولت است در دسته تابلوهای فشار متوسط قرار می‌گیرند.
از این تابلوها در قسمت توزیع اولیه (بعد از ترانس قرار می‌گیرد) و قسمت توزیع ثانویه استفاده می‌شود. بیشترین کاربرد تابلوهای برق فشار متوسط در پتروشیمی‌ها، نیروگاه‌ها، صنایع تولیدی و پروژه‌های عمرانی بزرگ و میادین نفتی و گازی است.
تابلوهای فشار متوسط به دو صورت عایق‌بندی می‌شوند؛ عایق‌بندی با هوا و عایق‌بندی با گاز SF6.
- فشار ضعیف (LV)
تابلوهایی که ولتاژ کاری آنها از 1000 ولت در شبکه کمتر است. تابلوهای برق فشار ضعیف جزء پرکاربردترین تابلوهای برق در صنعت می‌باشند و با توجه به سطح ولتاژ، شرایط محیط و محلی که قرار است نصب شوند دارای انواع مختلفی هستند.
تابلوهای دیواری (توکار و روکار)، تابلوهای ایستاده، تابلوهای CCS، تابلوهای کشویی از نوع تابلوهای فشار ضعیف است.
تابلوهای طرح سیواکن و ریتال معروف‌ترین تابلوهای فشار ضعیف هستند.
معمولا از تابلوهای فشار ضعیف برای راه‌اندازی (استارتر موتور)، سوئیچینگ مدار ورودی، حفاظت، باس کوپلر و تغذیه مصرف‌کننده‌ها استفاده می‌شود.
انواع تابلو برق از نظر ساختار داخلی
- Fixed Switchgear:
تابلوهای برقی که به طور ثابت در یکجا نصب می‌شود و در مکان‌های مختلفی می‌توان از آنها استفاده کرد و می‌توان گفت که کاربرد فراوانی دارند. - Withdrawable:
تابلو برق کشویی یکی از انواع تابلو برق صنعتی است که ایمنی بالایی دارد و معمولا برای کنترل موتورها از آنها استفاده می‌شود.
این تابلوها جزء تابلوهای فشار ضعیف می‌باشد. - Metal Enclosed:
این نوع تابلوها جزء تابلوهای برق فشار متوسط بوده و تمام تجهیزات آنها داخل بدنه تابلو نصب می‌شود. - Metal Clad:
این تابلوها نیز جزء تابلوهای فشار متوسط بوده و تفاوت آنها با نوع قبلی در این است که داخل آنها تمام قطعات از هم تفکیک شده‌اند تا درصورت بروز خطا در هرکدام از قسمت‌ها، این مشکل دیگر محفظه‌ها و قطعات دیگر را تحت تاثیر قرار ندهد و جلوی آن گرفته شود.
معرفی تجهیزات داخلی تابلو برق
- کنتاکتور:
قطعه‌ای که قطع و وصل کردن مدار فرمان از راه دور را ممکن می‌کند. - بی متال:
اگر جریان زیادی بخواهد عبور کند این قطعه فرمان قطع جریان را صادر می‌کند. - رله و فیوز:
فرمان قطع و وصل جریان برق در اثر عوامل مختلف مثل بروز خطا یا اتصال کوتاه توسط این قطعه انجام می‌شود.
فیوزها هم مانند رله‌ها جرء تجهیزات حفاظتی هستند که داخل تابلو نصب می‌شوند. - کلیدها:
کلیدها جزء اساسی‌ترین تجهیزات در تابلو برق هستند که برای قطع و وصل کردن جریان الکتریکی استفاده می‌شوند. - مقره:
نوعی عایق برای جلوگیری از عبور جریان برق به صورت ناخواسته به زمین است.
در حقیقت مقره یک مسیر مقاومتی ایجاد می‌کند که هیچ گونه جریان الکتریکی نمی‌تواند از آن عبور کند. - شینه و هادی:
ارتباط بین تجهیزات داخلی تابلو با استفاده از هادی‌ها مثل سیم‌ها و شینه‌ها برقرار می‌شود که جنس آنها معمولا از مس است.
استاندارد ساخت تابلو برق
برای ساخت بدنه تابلو برق از ورق‌های گالوانیزه و روغنی استفاده می‌شود که با توجه به نوع طراحی تابلو ضخامت ورقه‌ها کم و زیاد می‌شود اما به طور کلی برای ساخت تابلو برق از ورقه‌هایی با ضخامت 1.5، 2 و 2.5 استفاده می‌شود.
برای رنگ کردن بدنه تابلو برق صنعتی از رنگ‌های پودری (الکترواستاتیکی) استفاده می‌شود و قبل از رنگ کردن تابلو فرایندهایی انجام می‌شود تا رنگ به خوبی روی بدنه تابلو برق تثبیت شود.
پوشش رنگ تابلوهایی که در فضای باز نصب می‌شوند با تابلوهای برق که در محیط‌های سربسته قرار می‌گیرند متفاوت است. تابلوهایی که در فضای باز قرار می‌گیرند باید دربرابر اشعه خورشید مقاوم باشند تا دچار آفتاب سوختگی نشوند.